درباره مفهوم زمان

در فلسفه ملا صدرا زمان خود دارای روحی به نام دهر است. زمان صرفا توهمی از حرکت است .چون ما در زمین زندگی میکنیم و به دور خورشید حرکت می کنیم این گردش و حرکت خود به منزله زمان تلقی می گردد و اگر ما در سیاره دیگری زندگی می کردیم زمان متفاوتی داشتیم. از طرف دیرگر چون مطابق حرکت جوهری کل عالم در حرکت و تکاپوست دهر بعنوان روح زمان بعنوان تقدم و تاخر تجلی و نمود دارد نه بعنوان تعریف عام از زمان مثلا طبق دهر می گوییم سیاره a قبل از سیاره b بوجود آمد حال این تجلی وقتی در زمان نمود پیدا میکند تعارف متفاوتی پیدا میکند مثلا میتوانیم بگوییم سیاره a بر حسب زمان زمینی ۱۰۰۰ سال قبل از سیاره b بوجود امد اما مثلا بر حسب زمان نپتونی ۱۰۰روز .لذا زمان صرفا توهم ما از حرکت در بستر مکان است

سلام محمد
نیوتن دانشمند ریاضی فیزیک و لایبنیتز فیلسوف آلمانی هر کدام مستقل از دیگری در خیلات خود مفاهیم ‌کلی زمان و مکان را به کوچکترین اجزاء تقسیم نمودند، اما مقادیر عددی این واحد های بینهایت کوچک را که به زبان انگلیسی اینفینیتی اسمال نامیده میشوند، نتوانستند محاسبه نمایند، لذا به آن ها لقب دلتا ( یکی از حروف الفبای زبان یونانی ) دادند و با کمک آن روش محاسبات اینتگرال و دیفرنسیال را ایجاد کردند که امروزه کاربرد وسیعی در علم و صنعت دارند. فکر فلسفی و حکمی خالی نمی تواند کاربرد عملی در زندگی انسان داشته باشد.به عنوان مثال از حرکت جوهری ملاصدرا به چه چیزی دست خواهیم یافت؟ ارسطو به علت ساکن محرک و معلول متحرک باور داشت و صدرا آن علت ساکن را به حرکت جوهری تبدیل کرد. ماهیت و اصالت جوهر چیست؟ آیا منظور صدرا از جوهر خود خداوند می باشد؟ این سوالات را امروزه میتوانیم کاربردی تر مطرح نمائیم، مثلا سوال کنیم که آیا طبیعت دارای یک روش محاسباتی  طبیعی اینتگرال و دیفرنسیال می باشد که بطور خودکار عمل میکند؟ و آنگاه در جستجوی یک مکانیزیم باشیم که این که عامل این خودکاری باشد. این محاسبات عبارت اند از جمع و ترکیب اجزاء به کل و تفریق و تجزیه کل به اجزاء. در این باره ادیبان هم نظر پردازی نموده اند : قطره قطره جمع گردد و آنگهی دریا شود و معکوس آن : قطره قطره بخار شود و آنگهی کف دریا خشک گردد. در این جمع و تفریق و یا ترکیب و تجزیه تابش نور خورشید و گرما علت و محرک اصلی هستند و میدان الکتریکی پیرامون اتم های هیدروژن و اکسیژن ابزار ترکیب و تجزیه. طوریکه میدانیم اعداد و نقاط ریاضی دارای استعداد خود حرکتی ندارند، به عنوان مثال دو تا ” یک ” نمیتوانند خود به خود جمع شوند و به عدد ( دو ) تبدیل شوند، همچنین دو نقطه ریاضی نمی توانند خود به خود در کنار هم قرار گیرند و کوتاه ترین خط ریاضی را بسازند. این حرکات در واحد های بنیادی علم حساب و هندسه توسط انسان به کمک آگاهی و پرورش آگاهی صورت میگیرد. اشکال هندسی از ترکیب آجرهای بنیادی به نام نقاط ریاضی و اعداد از جمع آجرهای بنیادی یک و صفر  به وسیله روح یا آگاهی انسان تولید می شوند، لذا این واحد ها ابزار روح میباشند. در عوض نقاط فیزیکی از قبیل ذرات اتمی و زیر اتمی به عنوان آجر های بنیادی ساختار ها و قالب ها و نظم های مادی زنده و غیر زنده به علت داشتن خاصیت جاذبه جرمی و جذب و دفع الکتریکی و مغناطیسی دارای استعداد جمع و ترکیب با هم و تفریق و جدائی از هم را دارند، اما درست همانند اعداد و نقاط ریاضی از خاصیت خود حرکتی بر خوردار نیستند. گاهی اوقات از خود می پرسیم که این همه موجود زنده و غیر زنده، این همه کثرت فرم، قالب و نظم چطور به وجود می آیند، آیا خود طبیعت دارای یک آگاهی معمارانه میباشد که دائم و بطور خستگی ناپذیری این محاسبات ریاضی فیزیک را انجام میدهد و کاربرد آنرا در قالب بنا به فعلیت در می آورد، یا اینکه این کثرت ها چاپ یا کپی الگوهای ثابت و جادوانه از پیش تعیین شده می باشند. گویا میدان جاذبه به تنهایی نقش بنا را ایفا میکند و ذرات بنیادی ابزار و مسالح و جاذبه های جرمی و جذب و دفع الکترومغناطیسی ملات بنایی را ارائه میدهند و فشار و دما هم راههای اضافی پیوند و جدائی. 
تا اینکه فیزیکدان آلمانی به نام پلانک موفق شد با استفاده از ثابت جاذبه و ثابت سرعت نور و ثابت خود او به نام ثابت پلانک آن واحد های بسیار ریز طولی و زمانی نیوتونی و لایبنیتزی را محاسبه و مقدار عددی آن ها تعیین نماید. طبق این محاسبه کوتاه ترین واحد طول فیزیکی برابر با ۱۰ بتوان منهای ۳۵ متر بوده و کوتاه ترین لحظه زمان فیزیکی برابر با ۱۰ به توان منهای ۴۳ ثانیه. این محاسبات در ذهن ما به عنوان شنونده این واقعیت را القاء مینماید که زمان و مکان پیوسته نیستند بلکه گسسته یا ذرات تشکیل شده اند. مکان پلانک را میتوان از طریق محاسبه حجم کره با قطر طول پلانک محاسبه و مقدار عددی آنرا تعیین نمود. از طرف دیگر این محسبات به خواننده و علاقه مند به درک این مفاهیم نمی تواند نشان دهد که فاصله های خالی بین این ذرات چه ماهیت و اصالتی دارند و اندازه آنها چقدر است. در اینجا من خیلات شخصی خودم را به اطلاع می رسانم و چون آزمایش این نظریه خیالی غیر ممکن است، لذا در قالب صِوَر خیالی هم باقی خواهد ماند. من خودم در صدد دست یابی به ریشه حرکت در طبیعت هستم. هگل فیلسوف آلمانی در اثر معروف و مهم فلسفی خود به نام علم منطق ریشه غایی حرکت را در آمیزش و تبدیل مفاهیم فلسفی هستی و نیستی محض به عنوان ضدین  از طریق فعل ” شدن ” که این خود یک مفهوم منطقی و زبانی است، می بیند و آنهم شاید متاثر از باور دینی خلقت و آفرینش عالم مادی توسط خداوند و صدور امر ” بشو ” .
من بر این باورم که فاصله خالی بین ذرات زمان ، ذرات بی زمانی اند و مقدار عددی آن ها هم برابر با زمان پلانک می باشد. این دو ذره بنیادی دو قطب و یا دو جنبه متضاد یک واحد اند که با سرعتی ثابت در سر جای خود به همدیگر تبدیل می شوند و یک نوسان بنیادی را ایجاد می کنند که مقدار آن برابر با معکوس زمان پلانک می باشد که برابر خواهد بود با ۱۰ بتوان ۴۳ بار در ثانیه یا هِرتز. 
فاصله خالی بین طول های های پلانک هم به این ترتیب چیزی غیر از بیمکانی نیستند و اندازه آنها برابر با طول پلانک میباشد و با در نظر گرفتن عمق و عرض، مکان و بیمکانی دو قطب متضاد یک نوسانگر را تشکیل میدهند که به همان سرعت در سر جای خود به هم تبدیل می شوند. این تبدیل بصورت انقباض و انبساط صورت میگیرد و دو قلوهای ” زمان و بیزمانی ” در درون نوسان گر”  مکان و بیمکانی ” قرار داشته و در طول قطر در سه بعد در نوسان اند. ذره بی زمانی روی ذره بیمکانی و ذره زمانی روی ذره مکانی. طبق خیالات من این فرکانس بنیادی ریشه حرکت در ژرفای طبیعت می باشد.
اگر به نظریه گرانش کوانتایی حلقه یا لوپ نگاهی بیندازیم در آنجا سعی میشود که ماهیت و اصالت جرم و انرژی ذرات بنیادی را از بافت تار و پود های زمان مکان استخراج نمایند.آرزوی انشتاین بعد از ارائه دادن تئوری نسبیت خاص و عام این بود که با یک فرمول ساده ریاضی هم ارز بودن مفاهیم زمانمکان و انرژی و جرم را به اثبات برساند و یک ثابت طبیعی جدید کشف نماید که نسبت بین آن ها را تعیین کند. مثلا چقدر زمانمکان برابر است با چقدر انرژی و جرم.طوریکه اطلاع داریم این آرزو در قید حیات بر آورده نشد و سعی و کوشش پژوهشگران این است که این آرزو را از طریق ادغام میدان جاذبه با میدان الکترو مغناطیس بر آورند. اما پژوهشگران غافلند از راه انشتاین که چطور مفهوم نیرو را از میدان جاذبه بیرون کرد. در میدان های جذب و دفع الکترو مغناطیس نیروی کلمب حاکم است و نه فرمول های ماکسول. بنابر این باید اول ماهیت و اصالت بار الکتریکی و مغناطیسی تعیین گردد، که آیا این بار ها با خمیدگی زمانمکان اطراف اجرام بنیادی یکی اند و یا دو چیز مختلف.
آرزوی انشتاین در عمل بر آورده شده است، اما از لحاظ ریاضی و تئوری بر آوردن این آرزو هنوز فرمول بندی نشده است. سیاه چال چیزی نیستند غیر از زمانمکان واقعی. جرم و انرژی که جذب سیاه چال میشود بلافاصله به زمانمکان تبدیل میگردد. این عمل معکوس پذیر است به این معنا که سیاه چال می تواند دو باره به انرژی و جرم تبدیل شود. 

سلام تابان
مبحثی که ارائه فرمودید بسیار جذاب بود. فقط یک سؤال داشتم در رابطه با نظر جنابعالی در مورد بیمکانی، شما فاصله ی خالی بین طول های پلانک را چگونه تصور می کنید؟ آیا طول پلانک بصورت یک هندسه ی دایره ای شکل در نظر میگیرید که با در کنار هم قرار گرفتن این دایره های کوچک، فضای خالی موجود بین آنها را بیمکانی مینامید؟ و اینکه در رابطه با بیزمانی، آیا منظور جنابعالی فاصله ی بین کوتاهترین لحظه ی زمان فیزیکی ست؟ و این فاصله ی بین زمانی را چگونه توجیه میکنید؟

سلام تابان درود برشما- از حسن نظر و دقت شما سپاسگذاری مینمایم- در خصوص فرمایش شما که فرمودید :فکر فلسفی و حکمی خالی نمی تواند کاربرد عملی در زندگی انسان داشته باشد باید عرض کنم که چرا فیزیکدانان ما به سمت فیزیک کوانتومی رفتند؟ یک دلیل بزرگ آن این بود که فیزیک جوابگوی تمام سوالات بشری نبود لذا فیزیک کوانتومی بعنوان پایه ای برای فیزیکی که در تمامی جهات و بخصوص جهانهای موازی صدق کند پایه گذاری شد.اینکه فرمودید سوالات را امروزه میتوانیم کاربردی تر مطرح نمائیم هم به نظر بنده به همین نحو است چرا که انسان موجودی لایتنهاه است و وجود ما صرفا محدود به این جهان نیست و ما در جهانهای مختلفی حضور داریم. فلسفه به دنبال یافتن این گونه مسایل است هرچند برجی مسایل بصورت شهودی ادراک میشوند و اصلا قابل بیان در قالب لفظ نیستند.بعوان مثال در رمان پختستان ادوین ابوت Flatland: A Romance of Many Dimensions l راوی داستان یعنی مربع که یک موجود دوبعدی است ادراکی از جهان سه بعدی ندارد و کره را بصورت دایره و نقطه می بیند. علم فلسفه و در نهایت آن عرفان به دنبال کسب یک شهود همه جانبه از عالم هستی می باشد. بحث جوهر هم به همین نحو است و از این رو فارابی می فرماید ما حسّ جوهریاب در خارج نداریم لذا ادراک صحیح مفاهیمی نظیر جوهر منوط به شهود است. ذهن ما قادر به ادراک موجود مجرد نیست و همه چیز را در قالب زمان و مکان میبیند درحالیکه خداوند را خالق میدانیم یعنی خالق مکان نه موجودی در ظرف مکان همچنین جوهر را

سلام مرتضی، 
بجای اندیشیدن به فواصل خالی بین ذرات زمان و ذرات طول پلانک میتوان افق تخیلات را به شرح زیر گسترش داد:
طبق مدل استاندارد ذرات بنیادی ماده موجود در طبیعت و کیهان از ذرات بسیار ریزی به نام کوارک ایجاد شده است. خود کوارک ها هم شش نوع می باشند که هر دو تا از آنها یک نسل را تشکیل می دهند و نسل اول دو کوارک پایدار و سبک به نام بلا و پایین میباشند و با ترکیب های سه تایی، ذرات درون هسته اتم ها را ساخته اند. اما نظریه پردازان ریسمان و حلقه بر این باورند که خود کوارک ها و حتا ذرات حامل نیرو ها از تار های بسیار ریزی با طول و زمان پلانک تشگیل گردیده اند. در این نظریه ها مسایل بنیادی وجود دارد که هنوز حل نگردیده اند. این تار ها گویا در حال ارتعاش به سر می برند و ذرات بنیادی مدل استاندارد حاصل این ارتعاشات می باشند. در این جا سوالی که پیش می آید این است که پس از تولید ذرات آیا تار ها محو میشوند و یا به ارتعاش خود ادامه میدهند ؟ اگر پس از تولید ذرات به ارتعاش خود ادامه دهند، آنگاه ذرات بیشتری تولید میشوند و این عمل منافی اصل بقای جرم و انرژی میباشد. اگر پس از تولید محوشوند نشانه آن است که مجموعه ای از آن تار ها دور هم متراکم شده و به ذرات تبدیل شده اند و دیگر وجود خارجی ندارند. در این نظریه ها اصلی وجود دارد که به اَبَر تقارن یا تقارن بزرگ ( سوپر سیمتری ) معروف است که از مدل استاندارد اقتباس گردیده است. در مدل استاندارد هر ذره ای دارای یک ضد ذره می باشد و زمانی که این دو کمیت متضاد به برسند همدیگر را نابود کرده و به اشعه یا انرژی تبدیل میشوند. از آنجاییکه ماده موجود در طبیعت در مقابل چشمان مان پایدار به نظر میرسد، لذا ضد ذرات در طبیعت یافت نمی شوند و فقط در آزمایشگاه در انرژی های بالا قابل تولید اند که دارای عمری بسیار کوتاه بوده و سپس با جفت متضاد خود محو میشوند. اما نطریه ریسمان در مورد اصل تقارن بزرگ تاکنون تصویر روشنی ارائه نداده است. لذا از خود میپرسیم که ابر تقارن ریسمان به چه معنا ؟
برای پاسخگویی به این سوال میتوان بطور معقول و منطقی در افق های دور دست خیال تصور نمود که ذره زمان دارای تقارن بزرگ خود می باشد. به این معنا که ذره زمان به همراه خود یک همزاد یا دوقلوی طبیعی را حمل میکند که از لحاظ مقدار برابر با زمان پلانک بوده اما دارای یک گوهر و یا جوهر متضاد با ذره زمان. این همزاد را میتوان تار بی زمانی نامید. برخلاف ذره- ضد ذره ، این دوقلو همدیگر را نابود نمیکنند بلکه پس از رسیدن به همدیگر، خود به خود به نوسان در می آیند. فرکانس این نوسان برابر با ۱۰ بتوان ۴۳ بار در ثانیه خواهد بود. این فرکانس همراه با انرژی سر سام آوری است که اگر بخواهیم آنرا در آزمایشگاه تولید کنیم به یک شتاب دهنده نیاز خواهیم داشت که حد اقل به اندازه کره زمین بزرگ باشد. در نظریه های چند گانه ریسمان و ابر ریسمان نیمی از این  دوقلوها از قلم افتاده یا به هنوز وارد حیطه خیالات تئوری سازان نشده است. لذا ریسمان های باز و بسته  آنان انرژی های ارتعاشی خود را از عالم غیب دریافت میکنند، در عوض تار های ما انرژی ارتعاشی خود را راه دیالکتیکی  طبیعی تبدیل ضدین به هم دریافت میکنند و نیازمند همیاری عالم غیب نیستند. این روند در مورد ابعاد سه گانه مکان هم صادق می باشد. هر کدام از این سه بعد دارای ابر تقارن خاص خود میباشند که اندازه آنها برابر با طول پلانک بوده اما دارای گوهری متضاد. نام این همزاد ها را تار های بیمکانی میمانیم. بنابر این مفاهیم بیزمانی و بیمکانی که ادیان آنها را از صفات خداوند می پندارند، به معنای عدم وجود زمان و مکان نیست، بلکه شبیه ابعد چهار گانه زمان و مکان مترادف، کمیت های عینی، واقعی و طبیعی اند و قدر و اندازه هر کدام از آنها برابر با طول و زمان پلانک بوده اما دارای گوهری متضاد با دو قلو های خود. بنابراین این هشت بعد که دو تایی روی هم قرار میگیرند، چهار تا دوقطبی نوسانگر بنیادی ایجاد میکنند و کل جرم و انرژی موجود در طبیعت و کیهان حاصل تراکم این تار های متضاد در قالب ذرات بنیادی در مدل استاندارد میباشد. حال میتوان پرسید که یک کوارک از چند عدد از این ذرات ( گراویتون های دوقطبی زمان – بیزمانی و مکان – بیمکانی) ساخته شده است ؟ جهت پاسخ گویی به این سوال لازم است که کمر همت را ببندیم و آستین همت را بالا بزنیم و نشئه شده از بوی نان سنگک چند قدمی افق رویداد خیال را گسترش دهیم. برای این کار به چند مداد و چند خودکار و چند برگ کاغذ سفید ( لوح سیاه نشده ) نیاز داریم و احیانا به یک ماشین حساب و یک مبایل ( گوشی همراه). در خیال خود یکی از کوارک ها ( ساده تر اینکه یکی از کوارک های پایدار ” بالا یا پایین ” ) شکار کنیم و مثل بهرام آنرا در کمند خیال اندازیم. جرم آنرا تا حد طول پلانک فشرده نمائیم طوریکه به یک تکینگی ( مرکز یک سیاه چاله ) فیزیکی تبدیل شود. در اطراف آن نقطه بسیار چگال و داغ یک هاله تاریک ایجاد میشود که محیط آن در اصطلاح ادیبان علمی ، افق رویداد نامیده میشود. حال همت والای ما و شما بر این امر خطیر گمارده شده است که فضای زیر سطح آن افق رویداد را محاسبه نمائیم. سماور هم جوشیده و قوری چایی رو آن و چایی در حال دم کشیدن و در روی میز زلوبیا و باقلوا هم در حال چشمک زدن به ما. چه سعادتی بالا تر از این ؟ حال مقداری بیشتر به مغز فشار وارد میکنیم که بتواند مارا در قدم نهادن به جهنم محاسبات یاری نماید و مارا با خیالات مان تنها نگذارد. هدف ما کشف آخرین راز های خلقت و آفرینش نیست بلکه انجام یک محاسبه در بنیادی ترین سطح ماده و اندکی گسترش افق رویداد خیال. پس از اینکه کوارک شکار شده را به یک سیاه چاله تبدیل کردیم و در اطراف آن یک فضای تاریک با محیطی برابر افق رویداد ایجاد شد، همت استوار خود را بر آن گماشتیم که حجم زیر آن محیط را محاسبه نمائیم. گذشتگان راه را برایمان هموار نموده اند ، بنابراین برای محاسبه نیازی به کشف فرمول نیستیم، بلکه کافیست که مقادیر داده شده را در فرمول های داده شده جایگزین نمائیم و نتیجه محاسبه را نگاه کنیم و پس از مشاهده و تجزیه و تحلیل مقادیر حاصله آنگاه مشغول ساختن تئوری شویم. شوارتز شیلد یک فرمول خلق کرده است که از طریق آن میتوان شعاع یک کره را که در اطراف نقطه مرکزی سیاه چاله ایجاد میشود، محاسبه نمود. این فرمول به شکل زیر است : ( R مساوی است با حاصلضرب عدد ۲ در G در M تقسیم بر C بتوان ۲ ).  R و G و M و C بترتیب عبارتند از شعاع کره ، ثابت میدان جاذبه نیوتون،  جرم کوارک و سرعت نور که اندازه همه این کمیت ها از پیش توسط دانشمندان ارجمند ( و خدا شناس واقعی ) تعیین گردیده اند. پس از محاسبه شعاع میتوان از فرمول حجم استفاده کرده و حجم کره را تعیین نمود. حال اگر این حجم را تقسیم بر طول پلانک نمائیم،  حاصل آن یک عدد خواهد بود با یک پسوند بنام متر مربع . تئوری های ریسمان به ریسمان های دو بعدی هم به نام بران ( bran ) باور دارند که چیزی جز سطوح دو بعدی نیستند. حاصل محاسباتی ما نشان میدهد که چند تا از این بران های بنیادی در قالب یک کوارک حبس گردیده اند. مطمئنم که نظریه پردازان ریسمان هنوز دست به چنین محاسباتی نزده اند. محاسبه خود ما در این جا ختم نمیشود بلکه پس از صرف یک فنجان چایی تاز دم به همراه چند عدد باقلوا ادامه می یابد. هدف ادامه محاسبه این است که حاصل آن یک عدد خالص و بدون پسوند متر مربع باشد. برای این کار حجم بدست آمده از محاسبه را بر طول پلانک تقسیم نمی کنیم بلکه افق خیال را اندکی بیشتر باز میکنیم یا آنرا منبسط می نماییم. چنین مدیتاتسیونی ( مدی تَیشِن ) یا تمرکز خیال از عهده دست خالی بر نمی آید بلکه سماور و قوری و چایی تازه دم و قند پهلو به یاری دست خیال آید. نقطه مرکزی سیاه چاله را به کره بسیار ریز تبدیل کنیم که قطر آن برابر با طول پلانک باشد. سپس حجم آن را محاسبه کنیم و پس از آن حجم سیاه چاله را بر حجم مرکز تقسیم نمائیم، آنگاه جواب یک عدد خالص خواهد شد. ذرات زمان-بیزمانی بسیار کوچکتر از ذرات مکان-بیمکانی اند ( حدود ۱۰ بتوان ۸ بار کوچکتر ) . حتا میتوان محاسبه را ادامه داد و حساب کرد که چند ذره از آنها در دل یک ذره مکانی-بیمکانی جای میگیرد. محاسبه ما نشان میدهد که در مبنای خلقت مادی ( اولین لحظات وقوع مه بانگ ) چند تا ذره مکانی-بیمکانی دور هم جمع شده و پس از تراکم شدید در قالب یک کوارک در آمده اند. این محاسبات را میتوان در مورد اشکال هندسی مکعب مربع و شش ضلعی مربع ( خان ها روی شان مومی کندوی زنبور عسل ) هم انجام داد و آنهم در مورد ذرات هفده گانه مدل استاندارد. حجم مرکز سیاه چال را میتوان از دو طریق دیگر هم در نظر گرفت، یکی اینکه طول پلانک را نه قطر بلکه شعاع کره در نظر بگیریم و دو اینکه طول پلانک را برابر با محیط یک دایره به پنداریم که کره را به دو نیم مساوی تبدیل کرده باشد. حماسه سرایی محسبات به حکیم فردوسی عصر جدید نیاز مند است. امیدوارم اوقات خوش و خرم شما را تلخ ننموده باشم.