میشل تالاگراند ریاضیدان، معتقد است زندگی به طرز وحشتناکی تصادفی است، دیدگاهی که به نظر می‌رسد تا حد زیادی متاثر از زمینه تحقیقاتی اوست. دیروز میشل تالاگراند (Michel Talagrand) به خاطر کارهای تاثیرگذارش در همین زمینه تحقیقاتی، یعنی نظریه احتمالات و توصیف تصادف، برنده جایزه آبل ۲۰۲۴ شد.
این خبر برای تالاگراند تعجب‌آور بود. او می‌گوید:
مغزم پنج ثانیه کار نمی‌کرد. این خبر، یک تجربه شگفت‌انگیز بود و من هرگز انتظار چنین چیزی را نداشتم.
جایزه آبل (Abel Prize) جایزه‌ای است بین‌المللی که از سال ۲۰۰۳ و به افتخار ریاضیدان نروژی نیلس هنریک آبل (Niels Henrik Abel) توسط شاه نروژ به یک یا چند ریاضیدان تاثیرگذار اهدا می‌شود. از آنجا که این جایزه توسط همسایه سوئد اهدا شده و البته پیشنهاد اهدای آن به دوران شکل‌گیری جایزه نوبل بازمی‌گردد، گاهی اوقات آن را نوبل ریاضیات می‌نامند (اگرچه این لقب در مورد مدال فیلدز هم استفاده می‌شود).
تالاگراند، در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه(CNRS)، بخش بزرگی از چهار دهه کار خود را صرف توصیف حدهای سیستم‌های تصادفی کرده است. چنین مسائلی در دنیای واقعی رایج هستند، مثلاً شاید لازم باشد پل‌سازان حداکثر قدرت بادِ آب و هوای محلی را بدانند. چنین سیستم‌های تصادفی‌ای اغلب می‌توانند بسیار پیچیده و دارای متغیرهای تصادفی زیادی باشند، اما روش‌های تالاگراند این سیستم‌ها را به مسائل هندسی تبدیل کرده و می‌توانند مقادیر مفیدی را استخراج کنند. هلگه هولدن (Helge Holden)، رئیس کمیته جایزه آبل می‌گوید:
تالاگراند در به دست آوردن تخمین‌های دقیق، استاد است و می‌داند دقیقاً چه چیزی را باید اضافه یا کم کند تا به تخمین‌های دقیق برسد.
تالاگراند همچنین ابزارها و معادلات ریاضی را برای سیستم‌هایی ایجاد کرده که در عین تصادفی بودن، مقداری قابلیت پیش‌بینی را در تصادفی بودن خود نشان می‌دهند، یک اصل آماری که شاخص تمرکز (concentration of measures) نامیده می‌شود. عساف نور (Assaf Naor) از دانشگاه پرینستون می‌گوید:
معادلات تالاگراند که به نام «نابرابری‌های تالاگراند» شناخته می‌شوند، می‌توانند برای بسیاری از سیستم‌هایی که شاخص تمرکز را نشان می‌دهند، مانند پازل‌های الگوریتمی معروف مانند مسئله فروشنده دوره‌گرد استفاده شوند. او علاوه بر اینکه یک کاشف بزرگ است، تأثیرگذار نیز هست. او مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از بینش‌ها و ابزارها را در اختیار جهان قرار داده است.
تالاگراند احتمالاً با الهام از کار خود، جایگاه کاری فعلی‌اش را یک فرآیند تصادفی می‌بیند و می‌گوید:
اگر به زندگی‌ام و چیزهای مهمی که رخ داده نگاه کنم، کاملاً ترسناک به نظر می‌رسند، آنها با تأثیرات تصادفی جزئی تعیین می‌شوند و هیچ برنامه‌ریزی‌ای وجود ندارد.
اگرچه بسیاری از دستاوردهای او کلی بودند، اما او علاقه خاصی به زیربنای ریاضی شیشه‌های اسپینی (spin glasses) نیز داشت، یک آرایش مغناطیسی غیرمعمول که در آن اتم‌های یک ماده می‌توانند مانند آهنرباهای کوچکی عمل کنند که در جهت‌های تصادفی قرار گرفته و نظم آشکاری را نشان نمی‌دهند، مانند فقدان ساختار بلوری تکرارشونده در شیشه معمولی.
جورجیو پاریسی (Giorgio Parisi) از دانشگاه ساپینزا رم ایتالیا که جایزه نوبل فیزیک ۲۰۲۱ را برای کار خود روی شیشه‌های اسپینی برنده شد، می‌گوید: «تالاگراند قطعاً مستحق این جایزه است.» اگرچه پاریسی و همکارانش برای اولین بار فرمولی را برای توصیف این مواد پیشنهاد کردند که پاریسی (Parisi) نامگذاری شد، اما تا قبل از کار تالاگراند و فیزیکدان ایتالیایی فرانچسکو گوئرا (Francesco Guerra)، این فرمول از نظر ریاضی ثابت نشده بود. پاریسی می‌گوید:
اعتقاد به اینکه این حدس درست است، یک چیز است، اما اثبات آن چیز دیگری است و اعتقاد من این بود که این مسئله آنقدر دشوار است که نمی‌توان آن را ثابت کرد. این امر همچنین به جلب توجه دیگر ریاضیدانان به این رشته کمک کرد. این یک شاهد فوق‌العاده بود و وضعیت را کاملاً تغییر داد، زیرا نقطه شروعی برای درک عمیق‌تر این نظریه بود.
یکی از کلیدهای موفقیت تالاگرند، پشتکار او بوده است. او می‌گوید:
من نمی‌توانم به راحتی ریاضیات را یاد بگیرم و معمولاً این کار خیلی طول می‌کشد. من حافظه بدی دارم و چیزها را فراموش می‌کنم، اما با وجود این مشکلات، سعی می‌کنم کار کنم، و روش کارم این بوده که چیزهای ساده را به خوبی درک کنم.
منابع: newscientist | abelprize
